De Groeitoren

In mijn vorige blog liet ik je kennismaken met de perfecte leerling. Zij* gedraagt zich voorbeeldig en is zo’n leerling waarvan iedere leerkracht zegt ‘er wel een klas van vol te willen’. Hopelijk heb je deze leerling goed in beeld en ben je bereid haar de aandacht te geven waar ze zelf niet om vraagt. Een stappenplan:

1. Ga in gesprek. Zorg dat je zo goed mogelijk op de hoogte bent van de gedachten en wensen van de leerling. Praat met het kind zelf en schakel ouders en eventuele andere hulp hierbij in. De leerling is gewend om niet te praten over zichzelf en wat zij werkelijk wil, dus dit is geen gemakkelijke stap, maar wel heel belangrijk. Misschien kom je er achter dat de leerling prima in haar vel zit en kan je overgaan tot de orde van de dag. Maar als blijkt dat de leerling perfectionistisch is, altijd te veel haar best doet en hieronder lijdt, ga je door met de volgende stappen:
2. Geef de leerling lucht. Vertel de leerling dat er even pas op de plaats gemaakt gaat worden en dat je op school de druk van de ketel gaat halen. De leerling mag weten dat haar inzet goed genoeg is en dat het belangrijk is dat er genoeg ruimte is om rustig na te denken en te ontspannen. Wees niet bang dat de resultaten hierdoor gaan kelderen, waarschijnlijk zal dit op de lange termijn juist beter uitpakken.
3. Probeer de druk van toetsen af te halen. In de wetenschap spreken we van ‘choking under pressure’, het effect dat je werkgeheugen zo in beslag wordt genomen door stress dat je er slechter door gaat presteren. Leg de leerling uit dat een toets slechts een momentopname is en dat het jou én de leerling informatie geeft voor de lessen die gaan komen. Fouten zijn dus interessante informatie en zeggen niks over hoe ‘goed’ je bent.
4. Besteed aandacht aan de groeimindset. Van moeilijke dingen en fouten maken leer je, je brein is plastisch en je kunt je eigen gedachten beïnvloeden. Als dit voor jouw leerling (en jou?) onbekende informatie is, is het tijd om je samen te verdiepen in mindset. Helpende gedachten zijn bijvoorbeeld erg geschikt om een leerling door een moeilijke toets te helpen. Meer lezen? Klik hier.
5. Stimuleer het ‘kleuren buiten de lijntjes’. In mijn torenklas bereik ik veel bij deze leerlingen met humor en ontspanning. Deze leerling is waarschijnlijk het plezier in leren kwijtgeraakt en neemt alles erg serieus. Wat heerlijk om dan eens opdrachten te krijgen die alleen maar als doel hebben om creatief te denken, out of the box, en ook eens te kunnen lachen om je eigen werk.
6. Stimuleer speelse competitie met klasgenoten. Het spelen van een spelletje of werken met een smartgame is voor deze leerlingen vaak niet zo leuk. Probeer het plezier terug te vinden door juist wél competitieve activiteiten aan te bieden, maar daarbij nadrukkelijk aandacht te geven aan ‘goed verliezen’ en het accepteren dat een ander hier op dit moment even beter in is. Daar speelt de groeimindset (stap 4) weer een enorm grote rol in,
7. Ga op zoek naar de echte passies van de leerling. Last but not least; ga als een echte detective samen met deze leerling op zoek naar wat zij écht heel erg leuk vindt. Als je tijdens het doen van een activiteit in een ‘flow’ raakt, waardoor je je gevoel voor tijd verliest en hier helemaal in op kunt gaan, is dat waarschijnlijk een teken dat je zo’n passie hebt gevonden. Probeer daarna in de klas op deze passie aan te sluiten door de leerling tijd te geven hier na verplichte opdrachten heerlijk aan te kunnen werken.

*In dit blog spreek ik over meisjes, maar natuurlijk kan dit ook gaan over jongens.

Ze is de perfecte leerling. ’s Ochtends begroet ze vrolijk haar juf en geeft haar een complimentje over haar kleding. Het werken gaat haar gemakkelijk af. Haar schriften en haar vak zien er onberispelijk uit. Ze is tegen iedereen aardig. Als kinderen iets niet snappen, weten ze dat ze altijd op haar kunnen rekenen. Ze is de perfecte leerling.

Ze is de perfecte dochter. Op zaterdag bakt ze voor iedereen cupcakes. Haar ouders hebben het druk met haar oudere zus. Die is superslim en vraagt veel aandacht. Op zondag heeft zus altijd een sportwedstrijd en daar gaan ze met het hele gezin heen. Zij zit vooraan met een zelfgemaakt spandoek. Want ze is ook het perfecte zusje.

Ze is de perfecte leerling en de perfecte dochter en het perfecte zusje. Maar soms…. begint ze zich op school te vervelen. Ze houdt van moeilijke spelletjes, breinbrekers, creatieve opdrachten, maar durft er niet om te vragen. Straks kan ze het niet en dan zal iedereen haar uitlachen. Dus zegt ze niets en begroet ’s ochtends vrolijk de juf. Ze maakt stil haar werk. En een extra mooi spandoek voor volgend weekend.

’s Avonds ligt ze steeds vaker wakker. Ze begint te piekeren over de wereld. Ze maakt zich zorgen over het klimaat, over oorlog, over grote jongens in de straat. En ze vraagt zich af waarom ze geen BFF heeft. Misschien is er toch iets heel erg mis met haar. En dan, op een dag, lukt het niet meer zo goed. Er is geen vrolijke lach meer voor juf en geen spandoek voor zus. Ze wordt stiller. Ze weet niet meer wat ze wil, behalve dan… misschien… niet perfect.

Ken je haar? Zit ze misschien in jouw klas, achterin bij het raam? En hoe is het voor jou om haar in de klas te hebben? Zeg jij altijd ‘zo wil ik er nog wel tien’ en is het eigenlijk wel gemakkelijk, dat perfecte? Of begint er bij jou ook iets te knagen? Lees dan vooral hier verder. Ze zal je dankbaar zijn.

In het onderwijs wordt er veel van je gevraagd. Oudergesprekken, uitjes, lessen over burgerschap, zorggedrag, administratie, je kunt af en toe flink het overzicht kwijtraken. “En dan moet ik óók nog iets voor die hoogbegaafde leerling regelen?” Het korte en strenge antwoord is: “Ja, dat moet.” Dit gaat namelijk over de basis van het lesgeven, namelijk -in tegenstelling tot laten we zeggen het maken van het perfecte moederdagcadeautje- het bieden van een goed pakket aan alle leerlingen in je klas en ja, daar hoort deze leerling ook bij. Gelukkig kan ik je een aantal tips geven om te zorgen dat het behapbaar blijft en dat je niet elke week een half uur per leerling nodig hebt om de komende week voor te bereiden.

1. Zorg voor een ijzersterk en helder systeem met je gehele team. Maak een (ja ik weet het, vieze woorden) protocol of kwaliteitskaart waar alle afspraken bij elkaar staan en doe daarna samen je uiterste best om dit protocol levend te houden. Pas het aan, speel ermee, voeg toe wat werkt, schrap wat niet werkt. Zorg dat de leerling de afspraken kent en verander ze niet als het niet hoeft. Leerkrachten houden ervan om hun eigen draai aan lessen te geven en dat mag, maar zorg voor richtlijnen waar een invaller of nieuwe leerkracht meteen mee uit de voeten kan.
2. Gebruik zelf een groeimindset bij de omgang met deze leerlingen, Als je Rekentijger lastig vindt, zeg dat dan gewoon tegen de kinderen en maak er een sport van sámen naar een goede aanpak te zoeken. Word je door een scherpe leerling gewezen op een fout in je uitleg, schiet dan niet in de verdediging, maar reageer rustig en besef dat iedereen fouten maakt, zélfs een leerkracht. Jij bent een rolmodel dus de uitspraak “Wat ontzettend stom van mij!” stimuleert bij de kinderen ook niet bepaald een groeimindset. Wees er ook eerlijk in als je moeite hebt met het herkennen en lesgeven aan hoogbegaafde leerlingen. Dat is namelijk ook gewoon heel moeilijk!
3. Gebruik één taakbrief voor alle leerlingen. En bedenk vervolgens een gemakkelijk systeem om aan te geven aan de hoogbegaafde leerlingen wat ze wel en niet moeten doen. De leerlingen weten bijvoorbeeld dat ze elke week van alle rekenlessen de tweede helft van de sommen moeten maken, want dat is al vanaf groep 3 een afspraak bij jullie op school. En een sterretje achter de les betekent dat ze deze mogen overslaan, want het is een herhalingsles. Onderaan staat in een vakje het verrijkingswerk van de week, dat is dan niet interessant voor de andere leerlingen. En zo kun je zelf ook vast een systeem bedenken dat past bij jouw leerlingen en jouw school.
4. Combinatieklas? Het is geen schande om die ene leerling uit groep 5 en die twee leerlingen uit groep 6 hetzelfde werkboekje te geven en ze samen te laten schaken of een project te laten doen. Dat scheelt meteen enorm in begeleiding. En laat ze allemaal dezelfde bladzijden maken in een week. Zoek in je rooster naar een vast begeleidingsmoment en probeer in je team samen naar mogelijkheden te zoeken. Help een collega als je klas naar gym is bijvoorbeeld, door de begeleiding van deze leerlingen op je te nemen of even voor haar klas te gaan als zij het doet. Wees creatief en weet: waar een wil is, is ook in het onderwijs altijd een weg.
5. Schakel hulp in. Als je te maken hebt met een hoogbegaafde leerling die onderpresteert, zorggedrag vertoont, faalangstig is of door een chronische slordigheid alles altijd kwijt is, is het misschien tijd om hulp in te schakelen van een IB’er, HB-specialist of externe. Twee weten meer dan één en samen zoeken naar een oplossing kan heel wat werkdruk wegnemen.

En dan nog één anti-tip. Vanwege te weinig tijd of zin de hoogbegaafde leerling mee laten hobbelen met de rest van de klas lijkt in eerste instantie een werkdrukverlagende oplossing, maar is dit niet. De onzichtbare schade die het negeren van de behoeftes van een hoogbegaafde leerling veroorzaakt, zal zich vroeg of laat wreken. En dan ben je als school misschien te laat. Dus investeer met elkaar en vergroot het werkplezier van jezelf en deze leerlingen!

De kinderen in mijn torenklas hebben regelmatig moeite met vaardigheden als plannen, organiseren, emotieregulatie en het gebruiken van het werkgeheugen. Ook werk ik vaak met kinderen die veel moeite hebben met fouten maken en de lat voor zichzelf te hoog leggen. Om deze kinderen te helpen heb ik mijn tool De Groeitorens ontwikkeld en deze tool bleek goed te werken voor álle kinderen in de klas.

Executieve functies helpen je je eigen gedrag te sturen en te controleren en zijn een krachtige voorspeller van succes in het leven. Mindset is simpel gezegd een manier van denken over je eigen gedrag. Geloof je dat je brein plastisch is, dat je altijd ergens beter in kunt worden en dat fouten maken je verder helpt, dan heb je vooral een groeimindset en ook dit helpt je om je goed te ontwikkelen.

Het is voor elke leerkracht de moeite waard om je te verdiepen in de executieve functies en mindset, omdat ze een sterke fundering leggen onder al je lessen .Op het moment dat Mo vastloopt tijdens een som, kun je meteen refereren aan ‘de leerkuil’ en als Maria een fout antwoord geeft tijdens een instructie, kan dit in de klas het verschil maken tussen het worden uitgelachen door andere kinderen of het omarmen van deze fout en samen te zoeken naar een oplossing.

Waar vind je gedegen informatie? Er zijn een aantal boeken en materialen op de markt die een mooie basis vormen. Het boek ‘Executieve functies bij kinderen en adolescenten’ van Peg Dawson en Richard Guare geeft enorm veel informatie én tips voor praktische toepassing in jouw klas. Ook ‘Zelfsturing in de klas’ van Diana Smidts is een aanrader. Voor materialen rond Mindset kun je het beste een kijkje nemen bij Platform Mindset of Het Talentenlab. Platform Mindset heeft bijvoorbeeld drie lesmappen ontwikkeld, voor elke bouw één, waarin behalve de theorie veel leuke en zinvolle activiteiten staan om met je klas te doen. Zij verzorgen ook regelmatig interessante scholingen.

En natuurlijk kun je gebruik gaan maken van mijn tool De Groeitorens. De executieve functies en de theorie van Mindset heb ik verwerkt in vijf groeitorens met een kindvriendelijke naam: SNEL STARTEN, GOED DOORWERKEN, GOED PLANNEN, ONTHOUDEN & DOEN EN DOORZETTEN BIJ MOEILIJKE TAKEN. De kinderen leren zelfinzicht (wat kan ik goed, wat zijn mijn leerpunten) en zelfsturing (hoe kan ik zorgen dat ik beter word in een groeitoren). Meer weten? Klik hier.

Niet elke leerkracht hoeft zich te specialiseren in hoogbegaafdheid, maar om met deze kinderen te kunnen werken, zal er een bepaalde mate van kennis aanwezig moeten zijn. In dit blog geef ik je tips om op jouw eigen manier en je eigen niveau je kennis over hoogbegaafdheid bij kunt spijkeren. Wat is jouw scholingsdoel?

Wil je je meer verdiepen in de theorie? Heel begrijpelijk, want de ene HB’er is de andere niet en dan is het ook nog eens zo dat er een aantal verschillende theorieën over hoogbegaafdheid de ronde doen en men het ook niet altijd met elkaar eens is. De een benadrukt een IQ van 130 of hoger, een ander zal het vooral over kindkenmerken hebben.

Vind je dit interessant en wil je er meer van weten? Er zijn verschillende modellen in omloop die door specialisten gebruikt worden en ook voor de leerkracht duidelijkheid kunnen geven.

Het model van Renzulli, bestaande uit drie overlappende cirkels, spreekt van hoge intelligentie, gecombineerd met creativiteit en motivatie. Franz Mönks breidde dit uit door aan zijn model de omgeving (gezin, school, peers) toe te voegen als grote invloed. Francoys Gagné ontwikkelde een zeer uitgebreid model, met veel factoren die van invloed zijn op de ontwikkeling van een begaafde leerling.

Tessa Kieboom, die onder andere het boek ‘Meer dan intelligent’ schreef, spreekt van een ‘denk-luik’ en een ‘zijns-luik’, dus van cognitieve eigenschappen en bepaalde persoonlijkheidskenmerken, die beiden van invloed zijn op de ontwikkeling.

Ook is het een aanrader om je te verdiepen in de profielen van Betts en Neihart. Zij laten zien dat er veel verschillende uitingen van hoogbegaafdheid zijn en dat er ook leerlingen bij zijn met risicogedrag. Bij deze leerlingen wordt hoogbegaafdheid regelmatig over het hoofd gezien.

Wil je vooral weten hoe je een goed aanbod verzorgt voor de HB-leerling in jouw klas? Lees dan ‘Kei in hoogbegaafdheid’ van Jan Kuipers of ‘Hoe dan?!” van Eleonoor van Gerven e.a.. Het eerste boek is heel erg praktisch, het tweede gaat wat dieper op de theorie in, maar beide ‘goeroes’ op het gebied van hoogbegaafdheid geven vooral veel handige tips voor in de klas.

Veel scholen bieden e-learning en live scholingen aan rond dit onderwerp en ook als team kun je je samen één keer in de zoveel tijd bij laten praten door de HB-specialist van de vereniging of een extern bureau.

Wil je meer weten over executieve functies en mindset? Lees dan vooral mijn volgende blog!

Leerlingen die elke week verrijkende opdrachten krijgen, zullen hier genoeg tijd voor moeten hebben. Dit is immers geen vrijblijvend werk, maar absoluut noodzakelijk om deze kinderen ook eens tegen lastige opdrachten aan te laten lopen en te dwingen door de leerkuil te gaan.

Dus… er moeten andere dingen geschrapt worden. En dat is best spannend. Want moet ik dan elke week ook nog eens een half uur besteden aan het bekijken wat er gemist kan worden? En missen deze leerlingen dan niet teveel?

Ik begrijp dat een leerkracht voorzichtig wil zijn. Maar… een kind mee laten doen met het gewone werk, zonder uitdaging, veroorzaakt soms grote schade, die niet altijd zichtbaar is.  Dus compacten moet, maar wel met beleid natuurlijk. Zo is het van groot belang dat deze kinderen óók leren automatiseren en laten zien dat ze de aangeleerde strategieën beheersen. Er is echter veel minder oefening nodig en teveel herhaling is echt niet nodig. Dus dat levert ruimte op voor meer geschikte activiteiten en opdrachten!

Tips voor het compacten in je klas:

1. Pak je rooster er eens bij en bekijk welke momenten in de week standaard vervangen kunnen worden door ‘plustijd’; één of meerdere keren stillezen, een creatieve les, één of meer taallessen, wees creatief en flexibel.

2. Bekijk daarna of de instructietijd van de kernvakken voor deze kinderen standaard verkort kan worden; na 10 minuten mogen zij bijvoorbeeld zonder overleg aan de slag gaan. Of gebruik de ‘kracht van het duimpje’ (lees hier meer daarover).

3. Taakbrief? Vervang standaard een aantal taken voor verrijkingswerk. Wil je één taakbrief voor alle leerlingen, zet dan bijvoorbeeld een sterretje achter taken die de leerling zelf moet vervangen door verrijkingswerk.

4. Probeer bij elke rekenles, taalles, spellingsles en les begrijpend lezen elke week op dezelfde manier te compacten, dat geeft structuur en scheelt tijd. Snappet? Schrap bijvoorbeeld de startopgave en/of verminder het aantal plusopgaven bij alle lessen. Papieren methode? Afhankelijk van de methode kun je bijvoorbeeld altijd alleen de rechterpagina’s laten maken of altijd de laatste helft van de opgaven (niet de eerste helft, want het loopt vaak op in moeilijkheidsgraad). Soms heeft de methode zelf een lijn ontwikkeld voor het compacten.

5. Bespreek de aanpassingen met de kinderen en geef ze er zelf de verantwoordelijkheid voor, als ze dit aankunnen. 

Dit is even werk, maar dan ben je ook klaar voor het hele schooljaar. Het mooiste is natuurlijk om hier schoolbreed afspraken over te maken. Dan ben je klaar voor de hele schoolloopbaan!