Een klaslokaal vol uitdagend materiaal

Vaak krijg ik de vraag welke materialen geschikt zijn voor meer- en hoogbegaafde leerlingen en daar heb ik natuurlijk wel antwoord op. Ik word altijd erg blij van directeuren die hier bewust budget voor reserveren en leerkrachten, die dit geld zorgvuldig willen besteden.

Toch begin ik vaak met ‘schatzoeken’ in de school zelf. Het is niet te geloven wat er op alle scholen aan spellen, smartgames en andere interessante materialen ligt te verstoffen of is verstopt in dozen en in magazijnen. En dan heb ik het nog niet eens over alle incomplete materialen. Ik heb inmiddels een enorme verzameling incomplete smartgames en combineer deze vaak tot weer een compleet spel. Want dat budget is niet eindeloos en soms is er helemaal geen geld. Het blijft wel onderwijs hè?

Ik onderscheid altijd vier soorten materialen. Werkboekjes die als verrijking dienen voor de schoolvakken, smartgames & spellen, constructiemateriaal en online activiteiten. Een rijk aanbod voorziet in al deze vier categorieën.

Wat zijn nu de criteria voor het uitkiezen van de materialen? Allereerst zouden de opgaven in de werkboekjes een beroep moeten doen op de hogere orde denkvaardigheden volgens de taxonomie van Bloom, dus: analyseren, evalueren en creëren. Smartgames zijn altijd oplopend in moeilijkheidsgraad, dus zeer geschikt om door te leren zetten bij uitdagingen. Geschikte spellen zouden een beroep moeten doen op de executieve functies en de kinderen moeten uitdagen strategisch en tactisch te werk te gaan. Bijkomend voordeel is dat kinderen bij spellen leren op een plezierige manier competitief te zijn en om te gaan met winst en verlies.

De werkboekjes met verrijkende lesstof hebben de individuele kinderen bij voorkeur zelf in hun laatje of vak, en ergens in de klas is een kast of plank met een verzameling smartgames, spellen en constructiemateriaal. Niet te veel, dat werkt vaak juist verlammend, beter is het om na elke vakantie materialen te wisselen, en te blijven zorgen voor een gevarieerd en motiverend aanbod.

Vergeet ook de online activiteiten niet. Maak een aantrekkelijke startpagina voor de kinderen met geschikte apps en websites of –als kinderen geen eigen device hebben- maak gebruik van QR-codes. Er zijn ook geschikte robots voor het basisonderwijs om te leren programmeren, vaak met een (gratis) app.

Elk kind wordt blij van zo’n kast vol prikkelende materialen en voor de gehele klas is dit dus een waardevolle investering. Waar de materialen voor de hoogbegaafde leerlingen structureel en volgens bepaalde afspraken worden ingezet, zouden de materialen idealerwijs ook toegankelijk moeten zijn voor de andere leerlingen. Voor hen is het gebruik hiervan meer vrijblijvend.

Hoe zet je deze materialen goed en zinvol in? Lees daarover in mijn volgende blog. Op mijn yurlspagina staan veel suggesties voor geschikte materialen: Torenklassen VCPO :: vcpotorenklassen (yurls.net)

Op zoek naar de hoogbegaafde leerling…

Als het niet zo’n serieus onderwerp was, zou je er bijna een detectivespel van kunnen maken; zit er misschien een hoogbegaafde leerling in mijn klas? Een spel is het niet, maar bepaalde speurtechnieken zijn wel handig en een onderbuikgevoel is echt niet voldoende. Zelfs een HB-specialist vergist zich hier nog wel eens in, ook omdat deze groep kinderen heel divers is en hoogbegaafde leerlingen soms hun intelligentie inzetten om zich héél goed te verstoppen. 

Als een kind vanaf groep 1 niet geprikkeld wordt om uitdagingen aan te gaan en van fouten te leren, kan het heel goed zijn dat dit kind in groep 6 een ongemotiveerde leerling is met slechte resultaten. En krijg er dan nog maar eens goed zicht op. Andersom worden er ook wel eens kinderen met gedragsproblemen of zwakke executieve functies aangemeld bij een plusklas met het vermoeden dat dit ‘door hoogbegaafdheid’ komt. En dat is natuurlijk dan maar de vraag.  

Hoe langer je wacht met signaleren, hoe lastiger de puzzel. Een kind ontwikkelt gedragspatronen en heeft er zelf soms helemaal geen belang bij dat lesstof wordt aangepast. Als je altijd lekker mee kan doen in de klas, je voortdurend te horen krijgt dat je zo slim bent en je het je ook kunt veroorloven om niet al te hard te werken, dan heb je het goed voor elkaar toch?  

Dus ga bij het signaleren niet over één nacht ijs. Zet diverse detective-hulpmiddelen in om zo goed mogelijk speurwerk te verrichten.  

  • Begin zo vroeg mogelijk, het liefst in de eerste weken op school en neem de intake ook mee. 
  • Schakel zoveel mogelijk extra ogen en oren in. De ouders, de IB’er, de HB-specialist, collega’s, laat iedereen meedenken en -kijken.  
  • Kijk naar resultaten, maar overweeg de mogelijkheid dat een hoogbegaafd kind onderpresteert.  
  • Kijk naar kindkenmerken en zijnskenmerken maar houd in gedachten dat deze kenmerken óók op andere, niet begaafde, kinderen van toepassing kunnen zijn.  
  • Er zijn tegenwoordig goede signaleringsinstrumenten (SiDi PO, DHH) op de markt om zo objectief mogelijk tot een beslissing te komen. 

Investeer met elkaar als school in gedegen speurwerk en voorkom dat kinderen vastlopen in het onderwijs of erger nog… thuis komen te zitten. Het onderwijs, de kinderen en ik zullen je er dankbaar voor zijn! 

Creative idea concept, magnifying glass and light bulb icon on wooden block with white background

9 tips : de hoogbegaafde leerling in de klas

Het is de WEEK VAN DE HOOGBEGAAFDHEID dus speciaal voor leerkrachten 9 tips om hun onderwijs passend te maken voor deze groep:

TIP 1: WEET OM WIE HET GAAT

Sam, die altijd zijn werk op orde heeft en behoefte heeft aan meer meer meer, ja, die herkennen we wel. Maar Lynn, die onderduikt en liever niks moeilijks doet, als de dood om fouten te maken? Of Lars, die voortdurend door de klas roept en steeds vragen blijft stellen en die je af en toe wel achter het behang kan plakken?

Gebruik bij het signaleren een goed instrument (bijvoorbeeld SiDi PO) of schakel je IB’er of een HB-specialist in. Verdiep je in de verschillende profielen (Betts en Neihart).

Meer weten? Klik hier.

TIP 2: VERZAMEL GESCHIKTE MATERIALEN

Het leuke is, daar maak je véél kinderen in je klas blij mee. Materialen die kinderen stimuleren om uitdagingen aan te gaan en ‘out of the box’ te denken leveren sowieso veel op. Kijk hier voor inspiratie: https://vcpotorenklassen.yurls.net/nl/page/1148809…

Meer weten? Klik hier.

TIP 3: ZET DE MATERIALEN GOED IN

Een kast met mooie materialen heeft NUL waarde als er niks mee gebeurt. Ga er nooit van uit dat hoogbegaafde kinderen vanzelf hiermee bezig gaan en zichzelf gaan uitdagen. Sam misschien, maar Lynn blijft er angstvallig ver vandaan en Lars zal echt begeleiding nodig hebben. Geef deze kinderen een half uurtje van je tijd per week (of regel dit met elkaar onder bijvoorbeeld de gymtijden) voor begeleiding.

Meer weten? Klik hier.

TIP 4: SCHRAP ONGEVEER DE HELFT VAN HET REGULIERE WERK

Tja, voor wat hoort wat. Het is toch echt niet eerlijk als Sam dit extra werk er ‘gewoon’ bij moet doen, naast alles wat de rest van de klas ook doet. De doodsteek voor zijn motivatie en ook echt niet nodig. Compacten en verrijken, we kennen allemaal de term, maar doe het maar eens goed. Zo moet een hoogbegaafd kind wél de tafels leren, maar hoeft het niet alle herhalingslessen te doen. Wél op kladpapier leren werken, maar niet altijd naar de gehele instructie luisteren. Een precaire balans, waar je best wat hulp bij kunt gebruiken.

Meer weten? Klik hier.

TIP 5: BLIJF IN GESPREK MET DE LEERLING

Er is maar één iemand die de sleutel heeft tot het eigen leerproces en dat is de leerling zelf. En nee, het kind mag niet zijn eigen lesprogramma bepalen. Of alleen maar leuke dingen doen. Maar hij kan wel leren om zelf aan te geven wat er gecompact kan worden, of dat zij juist wat meer uitleg over iets wil, of waar hij echte uitdaging uithaalt. Een stukje ‘gezien worden’ en leren om je eigen leerproces te sturen. Besteed een deel van dat half uurtje per week ook af en toe aan een goed gesprek.

Meer weten? Klik hier.

TIP 6: BLIJF IN GESPREK MET DE PLUSKLASLEERKRACHT

Misschien zit de leerling in een plusklas. Die ochtend in de week is waardevol, maar zal pas echt van flinke waarde zijn als plusklasleerkracht en groepsleerkracht als een echt team samenwerken. Houd elkaar goed op de hoogte en laat het kind ook weten dat je samenwerkt.

Meer weten? Klik hier.

TIP 7: ZORG DAT JE BASISKENNIS HEBT OVER HOOGBEGAAFDHEID

Nee, niet iedereen hoeft alle ins en outs te weten. En ja, Rekentijger is soms heel moeilijk en daarom is het antwoordenboekje ernaast een must. Je hoeft geen HB-deskundige te zijn, maar elke leerkracht zou wel de basis moeten weten. Dat vraagt een investering, maar als het onderwijs voor deze kinderen niet op orde is, ontstaan er vaak gedragsproblemen, die of naar binnen slaan (perfectionisme, faalangst) of naar buiten (storend gedrag). Dus zoek naar scholing op jouw niveau.

Meer weten? Klik hier.

TIP 8: INVESTEER IN EXECUTIEVE FUNCTIES EN MINDSET

Omdat (hoog)begaafde leerlingen weinig tegen echte uitdagingen aanlopen, hebben zij vaak de meeste moeite met hun executieve functies en mindset. Maar het lesgeven hierover heeft nut voor alle leerlingen, dus een gezamenlijke aanpak loont enorm. Dit kan met De Groeitorens of met andere materialen die op de markt zijn. Er zijn ook regelmatig scholingen over deze onderwerpen. Meer weten over De Groeitorens? Kijk hier:

Meer weten? Klik hier.

TIP 9: DENK OOK OM JEZELF!

Natuurlijk investeer je in je leerlingen, maar voorkom dat je elke week na schooltijd een half uur extra werk hebt aan Sam, Lynn of Lars. Maak een goed plan waar je jaren mee vooruit kunt, voor deze ene leerling, maar ook voor alle andere leerlingen die zullen volgen en liever nog voor de gehele school.

Meer weten? Klik hier.

De kracht van het duimpje

Ellenlange instructies, ontelbare kleine stapjes, teveel herhaling, het is de doodsteek voor de motivatie van de hoogbegaafde leerling in de klas. Als je de uitleg van juf na één voorbeeld ook al begrijpt, maar je gedwongen bent om nog minutenlang te blijven luisteren, is de verleiding wel erg groot om uit het raam te kijken, te dagdromen of na te denken over de game die je vanmiddag gaat spelen.

Hoe fijn is het als je dan gewoon aan de slag kunt. Gewoon zachtjes alvast je boek kunt pakken of je laptop open kunt klappen en te oefenen met de sommen van de dag. En als je dan ook nog geen 20 sommen hoeft te maken, maar 10, waar je je goed op focust, scheelt dat de helft van de tijd. Dus heb je gelukkig veel extra tijd voor dat boekje met pittige opdrachten, waar je je hersenen even flink voor moet laten kraken. Daar verheug je je elke dag weer op.

Ideaalplaatje? Misschien, maar zeker goed bereikbaar. Ik gebruik daarvoor ‘de kracht van het duimpje’. Dat werkt heel eenvoudig. Als het kind denkt dat het de instructie van de leerkracht begrijpt, steekt hij of zij een duimpje omhoog de lucht in. De leerkracht, die hiervoor nauwelijks de instructie hoeft te onderbreken, reageert met een knikje voor toestemming of geeft met een teken aan dat de leerling beter nog even mee kan doen.

Natuurlijk gaat dit niet vanzelf. Net zoals bij andere leersituaties wordt deze situatie opgebouwd. Al in groep 3 kan een leerling hiermee starten en samen met de leerkracht wordt gezocht naar de goede balans. Niet elk kind kan meteen goed inschatten hoeveel instructie nodig is en niet elke leerkracht staat te springen om de verantwoordelijkheid bij een kind neer te leggen. Daarom is het afstemmen op elkaar van wezenlijk belang en zullen leerkracht en leerling af en toe de situatie met elkaar moeten evalueren. Een investering die ervoor zorgt dat dit kind ook de jaren hierna bij andere collega’s deze tactiek goed kan toepassen.

Maar dan heb je ook wat. Een begaafde leerling die leert zichzelf in te schatten en te sturen en daarbij het vertrouwen en de begeleiding krijgt van een leerkracht, zal gemotiveerd zijn om te laten zien wat hij of zij kan. En omdat is aangetoond dat een hoogbegaafd kind gemiddeld minstens 50% van de klassikale instructies kan missen, zal deze tijd nuttig kunnen worden opgevuld met flink uitdagend werk. Bovendien hoef je als leerkracht niet zelf meer elke instructieles in te schatten wanneer de leerling mag stoppen met luisteren. Alleen maar winst dus!

Dus waar wacht je op? Ga morgen al in gesprek met die ene leerling of dat groepje kinderen en ontdek de kracht van het duimpje!